Tarihin sarautar Waziri a Adamawa

Lamido Sanda ne ya kirkiro ofishin Waziri a 1873, inda Aliyu babban dan Alkasum ya fara riƙe sarautar.

Sarautar Wazirci da aka naɗa Waziri a kanta kamar mukamin Firayi Minista ne a tsarin gwamnatoci.

Waziri shi ke rike da matsayi mafi shahara a Majalisar Masarautar Adamawa, bayan Lamido.

Masarautar Adamawa ta samo asali daga Daular Usmaniyya, kamar sauran masarautun Arewa.

Yayin da duk wanda ya fito daga Masarautar Adamawa da ya yi fice kuma ya yi biyayya ga masarautar zai iya zama Waziri, akwai al’adu, tarihi da sarautar da suka kamata a yi la’akari da su kafin a nada mutum a sarautar.

Waziri yana da gagarumin matsayi na jagoranci a Majalisar Lamidon Adamawa kuma yana gaba da sauran mambobin majalisar da suka hada da Galadima da sauran masu rike da sarautu irin su Wali, Yarima, Sardauna, Dallatu da sauransu.

Yayin da akwai masu rike da sarautun gargajiya 100 a masarautar sai dai ba dukkansu ne ’yan Majalisar Sarki ba.

Masarautar Adamawa ita ce mafi girma kuma mafi yawan yankuna a tsohuwar Daular Sakkwato, wadda ta kai kasashe hudu.

Iyakarta ta faro ne daga tsaunin Gwoza da ke Jihar Borno zuwa iyakar Banyo da Tamiya a kasar Kamaru, inda ta fada kasar Chadi da Afirka ta Tsakiya.

Idan aka yi la’akari da girman da masarautar ke da shi, ba za a iya misalta gudunmawar da majalisar ke bayarwa wajen samar da shugabanci da ci gaba ba.

Masarautar Adamawa ta kasance muhimmiyar cibiya a Arewacin Nijeriya, inda take girmama kyawawan al’adu da al’adun Daular Usmaniyya.

Waziri ne ke da alhakin tsara wasu kansiloli da tunkarar batutuwan da suka hada da nada hakimai da gudanar da ayyukan yau da kullum na gundumomin da ke cikin masarautar.

Har zuwa bayan nan, masarautar tana da gundumomi 33, da karin guda biyu a gundumomin Karewa da Nasarawar Abba, dukkansu a birnin Jimeta.

Da yake Lamido ba zai iya zama a ko’ina ba a lokaci guda, Waziri kan taimaka wajen kula da gundumomi kuma yana iya nada sauran ’yan majalisar da za su wakilce shi a al’amuran da suka shafi bukukuwa da sulhunta rikice-rikice.

Ta hanyar jagorancinsa, Waziri kan tabbatar da cewa mulkin masarautar na da inganci tare da inganta ci gaban yankin.

Sarautar Waziri a Adamawa ta faro ne tun daga Malam Mai Aliyu a 1873.

Lamido Barkindo Mustapha na yanzu ya nada tsohon Mataimakin Shugaban Kasa Atiku Abubakar a sarautar Waziri a watan Nuwamba 2017, wato daidai da ranar haihuwar Wazirin.

Lamido Barkindo a lokacin ya bayyana masa wannan sarauta wanda ta fi daukaka daga tsohuwar sarautarsa ta Turaki, wadda ya shafe sama da shekara 30 a kanta.

In za a iya tunawa an nada Atiku Turakin Adamawa ne a 1982 lokacin yana babban jami’in Kwastam.

Lamido Sanda ne ya kirkiro ofishin Waziri a 1873, inda Aliyu babban dan Alkasum ya fara riƙe sarautar.

Aliyu ya samu wannan sarautar ce daga Lamido Sanda kuma ya rike ta har zuwa rasuwarsa a 1890.

Waziri na biyu, Abdulkadir Pate, Lamido Zubairu ya nada shi a 1891, bayan rasuwar dan uwansa, Aliyu.

Abdulkadir Pate ya yi sarauta har zuwa rasuwarsa a 1924, lokacin da Waziri na uku Mallum Hamman ya gaje shi, wanda ya yi sarautar Lamido na uku daga 1924 zuwa1957.

Mahmud Ribadu, Wazirin Adamawa na hudu, Lamido Aliyu Musdafa ne ya nada shi a 1957.

Amma saboda ayyukan gwamnati, Madakin Adamawa Bello Malabu ya zama Waziri a madadinsa daga 1957 zuwa 1968.

Ribadu ya rasu a 1965, kuma Muhammadu Babba Lawan ya gaje shi a matsayin Wazirin Adamawa na biyar, wanda Lamido Aliyu Musdafa ya nada a 1968.

Lawan ya yi aiki har ya rasu a shekarar 2000, kuma ofishin Waziri ya kasance babu kowa har na tsawon shekara goma.

Muhammad Abba Muhammad ya zama Wazirin Adamawa na shida, wanda Lamido na yanzu ya nada a shekarar 2010.

Ya rasu a watan Afrilun 2017, kuma Atiku Abubakar ya zama Wazirin Adamawa na bakwai a ranar 1 ga Yunin, 2017, ta hannun Lamido Muhammadu Barkindo Aliyu Musdafa.

Tufafin gargajiya na Waziri:

Yadda Waziri yake daura rawani na nuna tsarin Fombina. Bai damu da sauyesauyen da sauran masu rike da sarautu ke yi ba kuma ba su taba yin kuskure ba wajen nadin rawaninsa.

Waziri yakan sanya kaya masu sauki kuma ba masu yawan ado ba, ko da a cikin kayan yau da kullum.

Ana yi wa mariki ko Waziri mai suna a ƙawance da ƙayoyi, wanda ya kunshi jamfa da wando, an lullube su da babbar riga, daidai da riga, da ake kira Gaare a Fulatanci.

A saman wannan sutura akwai riga mai ƙwanƙwasa, da ake hadawa na farmala mai karko har zuwa hannayen riga.

Babbar Riga: Ana sawa tun daga wuya zuwa ƙasa. Tufafin Waziri sun yi kama da na sauran masu rike da sarautu duk da cewa yana da kayayyakin kwalliya, ko alkyabba mai launi iri-iri, galibi ana samo su ne daga Zariya.

Rawani na masarautar Adamawa ya bambanta da sauran, a kan nannade shi sau da yawa a kai, yana tsare shi a kusa da hula, tare da tsinkaya kamar kunnen zomo a sama, ana yin rawani mai laushi.

Ƙwararrun masu nadi ne kaɗai ake bai wa izinin nada rawani ga Waziri, wanda ke nuna gwaninta a wannan fanni.

Lokacin da Waziri ya bayyana, sai a kira wani ƙwararren masani da ya kware wajen ɗaura rawani. Wani lokaci, Waziri kan yi rawani mai sauƙi, wanda aka sani da ’yar alkali.

Asalin rawani ya samo asali ne daga mazauna hamada, waɗanda suke amfani da shi don kare kai da idanu daga yashi da zafi.

Idan aka yi la’akari da kusancin Arewacin Nijeriya da hamada, wannan musayar al’adu ta ci gaba da wanzuwa sama da shekara 5,000, tare da hada-hadar kasuwanci da sadarwa a tsakanin kasashen Libya, Maroko zuwa Kano, da sauran yankuna.

A ƙauyuka, mutane sukan sanya rawani a matsayin wani ɓangare na al’adunsu, amma wannan al’ada ba ta da yawa a birane, har ma a dangin sarauta.

Duk da haka, a lokacin bukukuwa, Waziri da sauran masu rike da sarautu na iya sa tufafin gargajiya, gami da rawani, don guje wa karya ka’idar sutura.

A da, mai jimina, wanda aka yi da gashin jimina, ana ganinsa takalmi mafi kyau ga Waziri, amma zamani ya canza, yanzu Waziri na iya sa kowane takalmi da ya ga dama.

Mun samu karin bayani daga Alhaji Yakubu Abdullahi Yakubu, Wakili Tarihi da Farfesa Abubakar Abba Tahir, Kakakin Masarautar Adamawa.